Tác dụng của thuốc lá tắm người dao đỏ

Bài thuốc tắm của người Dao đỏ cũng có hẳn một truyền thuyết; đó là không biết từ bao giờ, cứ vào ngày cuối cùng của năm, người Dao lại lên rừng hái lá thuốc nấu nước tắm cho cả nhà. Và bất kỳ khi nào làm việc nhiều, thấy cơ thể mỏi mệt, thời tiết thay đổi, nhức đầu, khản cổ, đi đường xa, đau chân, đau tay… đều tắm lá thuốc.

Bài thuốc tắm của người Dao đỏ rất nổi tiếng, và đem lại nhiều tác dụng đối với sức khỏe.

Truyền thống từ rất lâu đời được gìn giữ tới tận bây giờ và các cây thuốc tắm đã đi vào tiềm thức của người dân tộc Dao, trở thành phương tiện chăm sóc sức khỏe không thể thay thế được những khi gia đình có người ốm đau, mệt mỏi. Một số cây trong bài thuốc tắm được trồng trong vườn nhà để tiện cho việc sử dụng.

Thuốc tắm của người Dao là một dạng đặc trưng về cách sử dụng cây cỏ làm thuốc để chăm sóc sức khỏe và chữa bệnh đã có từ rất xa xưa. Số cây thuốc trong một bài thuốc tắm thường rất lớn, dao động từ 10 đến 120 loài, thuộc nhiều họ thực vật và dạng sống khác nhau.

Thuốc tắm là một đặc trưng của người Dao, có giá trị chữa bệnh, tăng cường sức khỏe. Vốn quý này được nhân rộng dưới những hình thức khác nhau. Xin giới thiệu với bạn đọc bài viết của TSKH Trần Công Khánh đã đắng trên báo Khoa học & Đời sống.

- Nhiều người trong chúng ta chắc đã có lần nghe nói các sản phụ người dân tộc thườngđược tắm bằng một thứ nước nấu từ cây cỏ để cho cơ thể chóng bình phục. Chỉ vài ngàysau khi đẻ, người sản phụ đã có thể lên nương làm rẫy, có khi còn địu cả đứa trẻ sơ sinh đi cùng. Đối với những sản phụ người miền xuôi thì đây là việc ngoài sức tưởng tượng. Phải chăng đã nhờ có thuốc tắm mà các sản phụ ngưòi dân tộc thiểu số có thể phục hồi sức khoẻ nhanh chóng như vậy?

- Trong nhiều cộng đồng dân tộc ở miền núi, ngoài các dạng thuốc truyền thống thường gặp như thuốc sắc, rượu thuốc, cao thuốc để uống, thuốc đắp bó gẫy xương, vv. còn có thuốc tắm của người Dao. Đó là một dạng đặc trưng về cách sử dụng cây cỏ làm thuốc để chăm sóc sức khoẻ và chữa bệnh đã có từ rất xa xưa, một nét đẹp văn hoá y học gia truyền trong cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam.

Thuốc tắm (tiếng Dao gọi là Đìa dảo xin) không chỉ của người Dao đỏ ở SaPa mà còn là dạng thuốc của các nhóm người Dao khác ở Việt Nam. Trong cộng đồng người Dao, hầu hết các thành viên trong mỗi hộ gia đình đều biết cây thuốc tắm. Tuy nhiên, phụ nữ Dao thường biết nhiều hơn, biết rõ nơi mọc của chúng và cách khai thác bền vững nguồn tài nguyên để còn có thể sử dụng lâu dài.

- Bài thuốc tắm của người Dao đỏ ở SaPa bao gồm nhiều loại cây hơn so với bài thuốc của các nhóm người Dao khác. Có thể là do kinh nghiệm sử dụng cây cỏ của họ phong phú hơn và thiên nhiên ở nơi cư trú của họ cũng có nhiều loại cây thuốc hơn. Số cây thuốc trong một bài thuốc tắm thường rất lớn, dao động từ 10 đến 120 loài, thuộc nhiều họ thực vật và dạng sống khác nhau. Trong đó, có khoảng 10 cây thuốc được coi là quan trọng nhất.

- Thống kê sau đây cho thấy số loài trong các họ thực vật thường được người Dao đỏ ở Sa Pa sử dụng làm thuốc tắm: Họ Actinidiaceae (1 loài), Annonaceae (2 loài), Araceae (2 loài), Araliaceae (1 loài), Aristolochiaceae (1 loài), Asteraceae (2 loài), Capparidaceae (1 loài), Convallariaceae (1 loài), Cucurbitaceae (1 loài), Equisetaceae (1 loài), Euphorbiaceae (1 loài), Fabaceae (2 loài), Gesneriaceae (1 loài), Hernandiaceae (3 loài), Lamiaceae (2 loài), Lardizabalaceae (1 loài), Moraceae (3 loài), Oleaceae (1 loài), Ranunculaceae (5 loài), Rubiaceae (3 loài), Rutaceae (1 loài), Schisandraceae (1 loài), Zingiberaceae (2 loài ). Tổng cộng 39 loài (Theo Trần Văn ƠN, chương trình điều tra bài thuốc tắm, 2004).

- Bài thuốc tắm dựa trên một số cây thuốc cơ bản và gia giảm tuỳ mục đích sử dụng. Điều này làm cho thuốc tắm của người Dao rất đa dạng. Cây để nấu nước tắm thường dùng tươi hoặc đã làm khô. Nếu sử dụng tại chỗ cho nhu cầu trong gia đình hay cho khách tắm tại nhà như đã được tổ chức gần đây ở các xã Tả Van, Tả Phìn (SaPa) thì dùng tươi. Đối với một số cây hiếm, cần dự trữ để sử dụng quanh năm thì người ta phải làm khô (thường bó lại từng nắm nhỏ rồi để trên gác bếp).

Ngày nay đã được triết xuất thành nước tắm đậm đặc và chất lượ tốt hơn, bảo quản được lâu và rất thuận tiện cho người dùng và vận chuyển đi xa.

- Phương pháp truyền thống: Sau khi lấy đủ nguyên liệu, các cây thuốc được cho vào chảo hay nồi lớn có dung tích khoảng 50 lít, đun sôi trong nước khoảng 20 phút. Nước thuốc được đổ vào thùng gỗ lớn đủ cho một người ngồi vào (nay một số nơi thay bằng thùng nhựa). Để nhiệt độ giảm còn khoảng 50oC (hoặc có thể pha thêm nước mát vào nước cốt đặc). Người tắm ngâm mình vào nước thuốc trong thời gian khoảng 15-30 phút, khi thấy toát mồ hôi, tim đập mạnh và thở nhanh thì thôi.

- Thuốc tắm dùng để chữa các bệnh đau nhức cơ, xương, khớp, cảm cúm, ngứa, táo bón, đinh nhọt; hoặc để tăng cường thể lực cho phụ nữ sau khi đẻ, hoặc người sau khi ốm. Người lao động nặng nhọc, mệt mỏi, sau khi tắm thấy cơ thể nhẹ nhõm, tinh thần sảng khoái, sức khoẻ được hồi phục. Tuỳ từng người, nếu ngâm thuốc tắm quá lâu có thể sẽ bị say thuốc và buồn ngủ. Trong trường hợp này chỉ cần nằm nghỉ hoặc ngủ một lúc sẽ hết.

- Thuốc tắm của người Dao nói chung cũng như của người Dao đỏ ở SaPa nói riêng có tiềm năng phát triển rất lớn. Do nhu cầu thuốc tắm tăng nhanh (kể cả dùng tại chỗ cho khách du lịch trong và ngoài nước và tại Hà Nội) nên việc thương mại hoá thuốc tắm của người Dao đỏ đã được phát triển một cách tự phát bởi nhiều cá nhân, tổ chức và theo nhiều cách khác nhau.

Thuốc tắm của người Dao đỏ không chỉ đơn thuần là một phương pháp chăm sóc sức khoẻ của người dân tộc, mà còn là một yếu tố cấu thành bản sắc văn hoá của người Dao trong khu vực.

Ngày nay, thuốc tắm là văn hóa dân tộc và cũng là bản sắc riêng của mỗi gia đình, dòng họ trong cộng đồng dân tộc người Dao đã được lan truyền rộng khắp cả nước và được một số bộ phận người ưa dùng. Hiện nay, khu tắm khoáng nóng Phước Nhơn là một trong số ít khu du lịch tại Miền Trung đem phương thức tắm thảo mộc cổ truyền này để phục vụ khách du lịch.

Công dụng của bài thuốc của người Dao là “dùng lá thuốc chế ra một loại nước tắm, lá thuốc được đun trong 30 phút sẽ cho ra thứ nước tắm màu đỏ đậm như rượu vang, có hương thơm đặc trưng của thảo mộc. Nước tắm có công dụng tốt nhất trong nhiệt độ từ 37°- 40°C. Khi ngâm mình trong bồn tắm, nước tắm nóng già sẽ làm nở các lỗ chân lông, tinh chất trong thảo dược người Dao thấm qua da thịt, đem lại những công dụng bất ngờ”. 

Thành phần của bài thuốc bao gồm: các loại thảo dược tác dụng tốt cho da bao gồm kim ngân, lá khế, thìa là, lá vối, long não, hoàng bá nam; các loại thảo dược tốt cho xương khớp gồm thanh táo thổ lục linh, thiên niên kiện, đào rừng, bách quản, tam huyết, tân quy, lá lốt; các loại thảo dược có tác dụng đối với đường tiêu hóa gồm sa nhân, sả, hồi, quế, thủy xương bồ, máng tang, mạn khâu tử… Sau khi tắm lá thuốc có thể sẽ lưu thông khí huyết, giảm nhức mỏi và phục hồi thể lực.

Đối với phụ nữ, nước tắm với các thành phần thảo dược sẽ giúp dưỡng da, làm đẹp da, giữ độ ẩm cho da… Ngâm mình trong nước tắm nóng thường xuyên sẽ giúp cơ thể thải độc, tránh được một số bệnh như đau xương khớp, cao huyết áp, phong thấp.

Một số chú ý

Tuy nhiên những chứng minh về những lợi - hại hay khuyến cáo của các y, bác sỹ về “Tắm thuốc người Dao” hoàn toàn chưa rõ ràng và có căn cứ khoa học.

Theo khảo sát, hiện chưa có một nghiên cứu khoa học cụ thể nào về bài thuốc lá của người Dao đỏ. Và việc dùng bất cứ một bài thuốc nào đều phải qua kiểm định. Bản thân những vị thuốc lá không phải độc, nhưng không nên lạm dụng mà dùng sai quy cách. Mỗi một người có một thể trạng khác nhau dẫn theo việc liều lượng, tỉ lệ thích hợp khác nhau, nếu dùng sai tỉ lệ có thể gây tổn thương da.

Thuốc tắm của người Dao là một dạng đặc trưng về cách sử dụng cây cỏ làm thuốc để chăm sóc sức khỏe và chữa bệnh đã có từ rất xa xưa. Số cây thuốc trong một bài thuốc tắm thường rất lớn, dao động từ 10 đến 120 loài, thuộc nhiều họ thực vật và dạng sống khác nhau.

Mặc dù việc sử dụng những loại thuốc lá chưa để lại hậu quả gì nghiêm trọng nhưng khách hàng phải tìm hiểu thực hư công dụng của các bài thuốc lá. Và không quên khuyến cáo từ chính các cơ sở đang hoạt động đó là phụ nữ thời kỳ thai nghén không nên ngâm lâu trong nước nóng; người bệnh tim, cao huyết áp không nên tắm; tắm thuốc quá lâu có thể dẫn đến say thuốc.